Naakt, maar niet bloot

Op het naaktstrand zijn we naakt. En bloot. De woorden naakt en bloot zijn hier uitwisselbaar. Dat is niet in alle gevallen zo. Hoe zit dat? Als we niets aan onze voeten hebben, dan lopen we op blote voeten. Vaak werken we met onze blote handen. Lichaamsdelen zijn soms bedekt en kunnen ontbloot worden. Als het niet al te koud is, dan dragen we buiten niets op het hoofd, we zijn dan blootshoofds.

 

De basisbetekenis van bloot is onbeschermd. Handen steken we alleen in handschoenen als het erg koud is, of als we gevaarlijk werk doen. Naar de sterren kijken we vaak met het blote oog, maar als we het beter willen zien, gebruiken we een kijker. We houden iets voor onze ogen, in dat geval is het een hulpmiddel en niet om het oog te beschermen, maar als we een zonnebril of skibril opzetten, dan bedekken we de blote ogen wel om te beschermen. Een ander woord voor blootsvoets is barrevoets, dus bar is een ander woord voor bloot. Het woord bar heeft vooral negatieve betekenissen. Het betekent niet alleen kaal of naakt, maar ook onvruchtbaar, guur, akelig, koud, of nors. Barrevoets, het ontbreken van bescherming, is dus niet iets benijdenswaardigs. Bar is het als het gebrek aan beschermende hulpmiddelen vervelend wordt.

Is ze schoon, kaal, bar, bloot of naakt?

Het woord naakt is tevens een biologische term, terwijl bloot dat niet is. In de plantenwereld kennen we de bedektzadigen en de naaktzadigen. En als de bomen geen bladeren meer dragen, zijn ze naakt. In de dierenwereld treffen we bijvoorbeeld huisjesslakken en naaktslakken aan. Veel dieren hebben een natuurlijke bescherming in de vorm van schubben, een pantser, beharing of veren. De meeste zoogdieren hebben een vacht. Zoogdieren zonder (of met bijzonder weinig) beharing noemt men naakt, bijvoorbeeld de naakte molrat. We kennen ook naakthonden en naaktkatten. Desmond Morris maakte een studie van de mens op de manier waarop men in de zoölogie dieren bestudeerd. Hij gebruikte zoölogische termen als mannetje, wijfje, paring, enz. Onze soort werd in het Nederlands ‘De naakte aap’. Dieren zonder haar zijn wij dus, net als de naakte molrat, naakthonden en naaktkatten.

Hieruit wordt al min of meer duidelijk wat het verschil is tussen bloot en naakt. Bloot is onbedekt of onbeschermd door hulpmiddelen, naakt is zonder natuurlijke bescherming. Iets uit het blote hoofd vertellen, betekent zonder notities of boeken te hoeven raadplegen, dus zonder hulpmiddelen. Zich blootgeven betekent zich blootstellen aan gevaar. Aan weer en wind blootstellen, of zich blootstellen in het algemeen, het heeft allemaal te maken met bescherming. Terwijl naakt meer te maken heeft met het wezenlijke, de naakte waarheid en ook met onbegroeid, juist als iets onbegroeid is kun je, net als bij de naakte waarheid, goed zien wat het werkelijk is. Dus als een mens kleren aantrekt, dan is hij niet bloot meer, maar zijn natuurlijke naaktheid blijft in stand. Wij hebben meestal onze handen en ons hoofd bloot en als we onze kleren uittrekken, dan zijn we helemaal bloot. Naakt zijn we van nature, ook als we het naakte lichaam bedekken met kleren. Het naaktstrand zou dus eigenlijk blootstrand moeten heten, want naakte apen tref je zowel op het textielstrand als op het naaktstrand aan. Alleen op het textielstrand zijn ze niet helemaal bloot. Het omgekeerde bestaat ook: bloot, maar niet naakt. Een paard is niet naakt, het is een behaard dier. Een bloot paard is een paard dat niet gezadeld is. Dus bloot betekent ook hier weer zonder hulpmiddelen, net als bij ‘met het blote oog’.
Naakt is hoe wij er van nature uitzien. Zowel bloot als naakt betekenen onbeschermd, maar er is een verschil in natuurlijkheid. De naakte aap, de naakte molrat, de naaktslak, naaktzadigen; zij hebben kennelijk die bescherming van nature niet nodig. Bescherming zoeken zij zo nodig in hun omgeving. Olifanten zijn ook naakt, zij bespuiten zich met zand of met water. Mensen in alle culturen beschermen zich met olie, vet, klei, of wat dan ook en vanaf de tweede helft van de twintigste eeuw bijna overal ter wereld met kleding. Bloot is als we de aangebrachte bescherming afleggen; naakt betekent dat we geen natuurlijke bescherming (haar) hebben.

Bloot heeft ook te maken met het laten zien van een onderwerp. Je maakt met het blootgeven iets kenbaar of openbaar. Als je een fraudezaak blootlegt, dan komt de naakte waarheid aan het licht. De uitleg hierbij is als volgt. De waarheid is altijd naakt, zoals de mens altijd naakt is, dat is de natuurlijke toestand; gaat men dat verbergen, dan is de naakte waarheid niet meer zichtbaar. Ontbloten betekent hier het ontdoen van deze onnatuurlijke toestand.

Naakt en bloot hebben ook verschillende associaties. Naakt en bloot roepen allebei de associaties mooi, koud en seks op, maar de volgorde verschilt. Bij naakt scoort mooi het hoogst, bij bloot is dat seks.

• Naakt: bloot, mooi, koud, seks, vrouw, puur, kunst, natuur, borsten, lichaam.
• Bloot: naakt, seks, koud, mooi, porno, strand, open, zonder kleren, vrouw, bad.

Op grond van deze associaties zou je kunnen zeggen dat mensen op pornografische afbeeldingen bloot zijn en op schilderijen naakt zijn. Op het strand zijn ze bloot, maar in de vrije natuur naakt. Zo heeft naakt ook een wat hoogdravender betekenis dan bloot, zoals in de kunst. Terwijl bloot onbeschermd en gevaarlijk is, heeft naakt iets verhevens.

Er is nog een woord voor het ontbreken van haar: kaal. Een hoofd heeft normaal gesproken van nature haar, als dat ontbreekt is het hoofd kaal. Het is duidelijk dat een kaal hoofd niet hetzelfde is als een bloot hoofd. Zowel een behaard als een kaal hoofd kan een hoofddeksel dragen en zowel iemand met haar als iemand met een kaal hoofd kan blootshoofds gaan. Kaal verschilt dus wezenlijk van bloot, maar kaal en naakt betekenen allebei zonder haar. Een naaktkat vind ik erg kaal. Zijn de woorden naakt en kaal dan uitwisselbaar? Nee, ik zou zeggen dat je iets kaal noemt, als het van nature niet zo is. Een hoofd heeft van nature haar, als dat op latere leeftijd uitvalt, word je kaal. Kaal heeft een negatieve connotatie en dat zie je terug in het gebruik van het woord. Iemand die een naaktkat mooi vindt, zal niet zeggen dat die kaal is.

In de winter zijn de wegen soms van nature bedekt met een laag sneeuw. Onder barre weersomstandigheden, zeg maar. Als de sneeuw weer weg is, is de weg dan bloot? Nee, want de sneeuw was niet bepaald een hulpmiddel, eerder het tegenovergestelde. Is de weg dan kaal? Nee, want de situatie met sneeuw is niet natuurlijker dan die zonder sneeuw. Misschien dat een liefhebber van Anton Pieck een weg zonder sneeuw kaal zou vinden, maar voor de meeste mensen weegt de hinder van sneeuw op de weg zwaarder dan de schoonheid ervan. Is de weg dan naakt? Net als de naakte waarheid en de naakte rotsen? Waarom eigenlijk niet? We zeggen dat de weg weer schoon is. Maar een weg is nooit schoon, een weg is altijd vuil. Waarom zeggen we dat dan? Misschien omdat sneeuw geen begroeiing is? Of omdat schoon positieve associaties heeft? Die sneeuw was immers maar lastig. Zo zien we dat kaal contrasteert met schoon. Allebei betekent het dat er iets weg is, maar het verschilt in de waardering daarvan. Kaal betekent dat er iets weg is dat we liever hadden gehouden hadden, schoon betekent dat er iets weg is waar we graag vanaf wilden. Sinds de millenniumwisseling is het mode om het haar rond de geslachtsdelen weg te scheren. Dat is niet naakt en dat is niet bloot. Ik vind dat kaal, maar de mensen die het doen noemen het schoon.

Nu de zomer voorbij is, zijn onze dagen op het naaktstrand weer geteld. We hebben weer kleren nodig tegen de kou. We zijn nog steeds naakt, maar niet meer bloot.