Ideeënwereld

Over de beperkingen van het denken. Mensen hebben ideeën. Over zichzelf en over de wereld. En allen houden hun eigen ideeën voor de waarheid. Maar in hoeverre stemmen ideeën overeen met de waarheid? En in hoeverre kun je dat wel of niet weten?

 

De Pen & Het Zwaard is een documentaireserie van Fidan Ekiz over journalisten die strijden voor de waarheid in landen waar machthebbers hen tot zwijgen proberen te brengen. Sommige journalisten zijn er zeer gedreven in om door te gaan in hun strijd, als ze zouden stoppen, dan zouden ze verloren hebben. Ze willen het systeem veranderen, stoppen zou betekenen dat alles voor niets is geweest. Vooral aflevering 2 (Oeganda) vond ik aangrijpend. Hierin wordt verteld hoe journalisten geïntimideerd worden en in elkaar geslagen worden door de politie of door knokploegen die door de overheid worden georganiseerd. De videojournalist in Oeganda, Ntege Williams, zegt: Als zoveel mogelijk mensen zich verzetten, dan verandert er misschien iets.

Dit vind ik een mooi voorbeeld van een idee waarvan je niet weet – en eigenlijk niet kunt weten – of het klopt. “Ik probeer de maatschappij te veranderen in een bepaalde richting en als veel mensen datzelfde doen, dan zal het effect hebben.” Het is een algemeen aanvaard idee. Je hoort het terug in uitspraken als “We hebben het te danken aan de strijd die de mensen toen …” In je persoonlijke omgeving werkt dat inderdaad zo. Als je je verzet tegen je ouders, dan zal dat wel effect hebben. Maar werkt het in de hele maatschappij ook zo? Het kan zijn dat de geschiedenis een autonoom verloop heeft, dus dat individuen daarop helemaal geen invloed hebben, ook niet als ze met veel zijn. Als je nou een vakbond opricht, dan heeft dat nog enig effect, maar het effect van individuen is twijfelachtig. Een dictatuur leidt ertoe dat mensen zich gaan verzetten. Een kwestie van hoe bepaalde persoonlijkheden reageren op de situatie. Dat verzet wordt op den duur hardnekkig en dat is ook logisch, want als onderdrukking leidt tot verzet, dan leidt meer onderdrukking tot meer verzet. Als verzet leidt tot intimidatie en geweld, dan zullen deze persoonlijkheden zich juist nog meer gaan verzetten. Hier is dus geen sprake van idealen die bevochten moeten worden, maar is sprake van psychologie. Zowel het verzet als de rationele rechtvaardiging daarvoor kunnen psychologisch verklaard worden. Het is een beperking van de rationaliteit dat mensen daar geen oog voor hebben.

Het is niet mijn bedoeling om filosofisch te bewijzen dat geen enkel idee juist is. Ideeën die gebaseerd zijn op eigen waarnemingen zullen over het algemeen wel kloppen en bovendien: als je vindt dat je van geen enkel idee zeker kunt zijn, dan haalt dat meteen ook de motivatie weg om je ideeën überhaupt nog te onderzoeken. Het ter discussie stellen van een idee is pas zinvol als je er een alternatief tegenover kunt stellen. Het idee dat ik hier ter discussie stel is “Het individu probeert de maatschappij te veranderen in een bepaalde richting en als veel mensen datzelfde doen, dan zal het effect hebben” en het idee dat ik hier tegenover stel is “De geschiedenis heeft een autonoom verloop, waaronder ook het gedrag valt van individuen in maatschappelijke situaties (bijvoorbeeld onderdrukking)”.

Onder het kopje ‘Naturisme’ zal ik binnenkort een voorbeeld geven dat illustreert dat de geschiedenis zijn eigen verloop heeft, in weerwil van de inspanningen van velen. Houd het verschijnen van de pingback onder dit artikel in de gaten.