Is homeopathie een denkfout?

Als je een avond teveel hebt gedronken, neem dan ’s morgens één glas van dezelfde drank en je zult je beter voelen. Eén glas alcoholische drank tegen de kater. Dit is een voorbeeld dat vaak aangehaald wordt door mensen die enthousiast zijn over homeopathie. Een ander voorbeeld is de brandwond. Spoel een brandwond (mits het geen open wond is) af met warm water. Je zou denken dat een brandwond zo hard mogelijk gekoeld moet worden, dus ijskoud water, maar warm water werkt beter. Door het warme water wordt het lichaam ertoe aangezet de warmte af te voeren en dat werkt effectiever dan afspoelen met koud water. Het is mij verteld dat bakkers dit oude trucje ook kennen.

 

De idee achter homeopathie is dat het lichaam ertoe aangezet wordt zichzelf te genezen. Men dient een klein beetje van de ziekmakende stof toe, waardoor het genezingsproces op gang moet komen. Bij het voorbeeld van de brandwond gaat het niet over het toedienen van een stof, maar het principe is hetzelfde. Althans dat denkt men. Het is een ervaringsgegeven dat het werkt, maar ik kan alvast verklappen dat in het geval van de brandwond er geen homeopathisch principe werkzaam is. De verklaring is anders. Wat betreft de kater weet ik het niet. Ik heb dit natuurlijk wel eens geprobeerd en ik merk eigenlijk geen verschil, of ik nou ’s morgens nog een glas neem of niet. Er is vanalles te doen tegen een kater, maar alle methoden hebben gemeen dat je ze moet toepassen voordat je een kater hebt, zeg maar voordat je naar bed gaat. Als je eenmaal een kater hebt, helpt er helemaal niets tegen.

Het principe van homeopathie is hetzelfde als bij vaccinaties. De patiënt wordt ingeënt met een klein beetje ziekteverwekker, het lichaam gaat daardoor antistoffen aanmaken en de patiënt is dan immuun. Bij vaccinaties gaat het om patiënten die niet ziek zijn, de werking is dus preventief. Bij homeopathie gaat het om patiënten die al klachten hebben en de vraag is of het principe dan ook werkt. Het is een wat vreemde gedachtengang, want waarom zou een lichaam dat al ziek is, aangezet moeten worden zichzelf te genezen? Over het algemeen geneest het lichaam zichzelf. Dat kan ook niet anders, want iedereen overkomt wel eens wat. Als het lichaam niet zelfgenezend was, dan zouden we snel uitsterven. Ons lichaam gaat ziekteverwekkende bacteriën en virussen te lijf, gebroken botten groeien weer aan elkaar en een schoongemaakte wond geneest vanzelf. (Een vuile wond ook, alleen dan duurt het langer.) Maar waarom zou je een geïnfecteerd lichaam nog een keer een ziekmakende stof toedienen? Of in het geval van de brandwond, is het lichaam door de hitte nog niet genoeg aangezet tot het afvoeren van de warmte?

In wetenschappelijke studies is het effect van homeopathische geneesmiddelen meestal niet aan te tonen. De beroemde Franse arts Benveniste klaagde er ooit over dat statistici hun statistiek gebruiken om zijn resultaten onderuit te halen. Dat is een denkfout! Statistiek laat zien of je een effect aangetoond hebt of niet. Als je intuïtief denkt dat er een effect is, maar de statistiek vertelt je anders, dan had je het gewoon bij het verkeerde eind. “Ja maar het werkt bij sommige mensen wel en bij anderen niet,” wordt er dan gezegd. Dat is inderdaad mogelijk! Er komt ook in de reguliere geneeskunde steeds meer aandacht voor geneesmiddelen die slechts voor bepaalde patiënten werken. Bij reuma is het inmiddels bekend dat patiënten reageren op bepaalde voedingsstoffen, waar andere patiënten niet op reageren. Eigenlijk net zoiets als bij allergieën. Het kan dus zo zijn bij homeopathie dat de middelen wel werken, maar niet bij iedereen. Dat is lastig aan te tonen. Je moet dan je experimenten anders opzetten. Het gaat niet aan, zoals Benveniste doet, om een wetenschappelijk experiment op de standaard manier op te zetten en dan te klagen wanneer statistici aantonen dat je experiment niet deugt. Als je denkt dat homeopathische middelen voor sommige patiënten werken, dan moet je een manier bedenken om dàt aan te tonen. Als er een effect bestaat, dan is het ook wetenschappelijk aan te tonen, daar ben ik van overtuigd.

In het geval van de brandwond is het zo dat koud water de bloedvaten sterk doet vernauwen. Je voert aan het oppervlak (de huid) wel warmte af, maar daaronder veroorzaak je juist een stremming van het bloed. Het bloed moet de overtollige warmte juist afvoeren. Afspoelen met te warm water is ook niet goed, want dan voer je ook geen warmte af. Handen zijn een graad of dertig, dus een brandwond aan je hand moet je afspoelen met water dat niet koud is maar wel minder dan 30°C. Dan voer je aan de buitenkant nog wat warmte af zonder dat je warmteafvoer aan de binnenkant blokkeert. Zo zie je dat voor een ervaringsgegeven een verklaring uit een alternatieve stroming gegeven wordt, terwijl die verklaring niet deugt. Dat is iets om even bij stil te staan, omdat op basis van zo’n ondeugdelijke verklaring andere middelen ook verondersteld worden een effect te hebben. Terwijl in die andere situtaties het effect misschien niet door ervaringen wordt ondersteund, maar slechts in gedachten bestaat. Daarmee komen we bij de rol van het verstand. Evalueer je ervaringen zonder deze door je denkbeelden te laten verstoren. Als homeopathie werkt, dan blijkt dat in ieder geval niet uit dit voorbeeld.